Een Nederlands Technische Afspraak voor tijdelijke waterkeringen brengt duurzame initiatieven verder
Hoe zorg je ervoor dat wetenschappelijke innovaties op het gebied van tijdelijke waterkeringen snel en breed toegepast worden door gebruikers? En hoe kan normalisatie daarbij helpen? Die vragen onderzoekt NEN met hulp van zoveel mogelijk betrokken partijen. Bas Jonkman, hoogleraar Waterbouw aan de TU Delft en Marleen Siemensma, kwartiermaker bij NEN, vertellen over het plan om een Nederlands Technische Afspraak (NTA) voor tijdelijke waterkeringen te ontwikkelen. Hiermee wordt het mogelijk voor gebruikers om veilig en effectief gebruik te maken van moderne alternatieven voor de zandzak.
In de zomer van 2021 heeft Nederland en met name Zuid-Limburg te maken gehad met forse, acute overstromingen en tijdelijke wateroverlast. Daarbij is massaal de zandzak ingezet. Die voldoet aardig, maar er kleven ook nadelen aan, zo legt Marleen Siemensma uit. ‘Zandzakken zijn niet alleen zwaar en soms onhandig te hanteren, ze zijn ook nog eens milieuonvriendelijk. Het zand waar de zakken mee gevuld worden is na gebruik regelmatig vervuild. Een deel van het zand komt in het milieu terecht.’
Marleen Siemensma en Bas Jonkman
Innovatieve alternatieven
En dat terwijl de wetenschap en bedrijven volop innovatieve alternatieven hebben ontwikkeld, die sneller in te zetten zijn, makkelijker te hanteren en minstens net zo effectief als zandzakken. Bas Jonkman onderzoekt al meer dan tien jaar de werking van tijdelijke waterkeringen. Ook deed hij afgelopen zomer na de overstromingen onderzoek in Zuid-Limburg. Logisch dus dat NEN hem uitnodigde om mee te denken over oplossingen.
‘Er zijn al veel alternatieven voor de zandzak ontwikkeld’, aldus Bas. Er zijn zeilen die omhoog drijven en zo het water tegenhouden. De Vlottekering, dat zijn schotten die je op kunt zetten. De TubeBarrier, dat is een tube die zich vult met water. BoxBarriers, dat zijn grote bakken die je snel kan vullen met water. ‘Deze alternatieven zijn over het algemeen zeer snel te plaatsen en ook gemakkelijk weer weg te halen.’ Dat is nodig want hoog water komt steeds vaker voor en het komt vaak ook nog onverwacht. Snel in te zetten oplossingen worden dan ook steeds belangrijker.
Een groot aantal proeven en onderzoeken naar innovatieve waterkeringen vinden al enige tijd plaats op Flood Proof Holland. Een proeftuin op de TU Delft campus waar getest wordt met onder andere echte dijken en waar de keringen onderworpen worden aan omstandigheden uit de praktijk. Onder leiding van VPdelta+ wordt met deze proeftuin kennis en handvatten gegeven aan eindgebruikers. Een belangrijk onderdeel voor het formuleren van de NTA.
Behoefte aan standaardbeoordeling
Bas: ‘Er is zeker belangstelling voor de alternatieve tijdelijke waterkeringen. Je ziet dat er al waterbeheerders zijn die ze gaan kopen. Zonder dat de systemen volgens een standaardbeoordeling getest zijn.’ Terwijl dat wel hard nodig is. ‘Je moet wel zeker weten dat je aankopen doen wat je van ze verwacht.’
Wanneer zet je bijvoorbeeld welke middelen in? Dat was ook de vraag van de deelnemers aan de bijeenkomst die NEN onlangs organiseerde. Zij gaven aan dat duidelijkheid gewenst is over hoe de verschillende typen waterkeringen zich houden onder verschillende omstandigheden.
Niet iedere oplossing werkt namelijk overal, weet Bas: ‘Het is belangrijk om te weten wat een systeem aan kan. Hoeveel water kan het keren, hoe stevig staat het op bijvoorbeeld een gladde ondergrond, of op een bodem die veel water doorlaat? Kan het systeem snel stromend water aan, of golven, en kan het tegen ontwortelde bomen en andere dingen die in het water drijven?’
'In de protocollen van bijvoorbeeld de waterschappen staat precies beschreven wanneer en hoe zandzakken ingezet moeten worden. Omdat het altijd over crisissituaties gaat, is het niet gek dat ze dan vooral gebruiken wat ze kennen.’
Juiste keuzes maken
Onlangs is besloten dat belanghebbenden gaan werken aan een afspraak waarin antwoorden op die vragen opgenomen worden. Met overheden, bedrijven en kennisinstellingen ontwikkelen we een Nederlands Technische Afspraak (NTA) waarin een overzicht komt van minimale prestatie-eisen die gelden ten aanzien van de producteigenschappen van tijdelijke waterkeringen.
Daarnaast kunnen eisen op het gebied van gebruik, logistiek en organisatie worden opgenomen. Dit moet de gebruikers handvatten geven om op het juiste moment de juiste keuzes te maken voor het gebruik van werkbare alternatieven. En die ook snel en efficiënt te kunnen inzetten. Want er mag natuurlijk geen tijd verloren gaan bij een crisis als acute wateroverlast. ‘We hebben bij testen eerder meegemaakt dat er een systeem was met schroefjes dat in de praktijk niet werkte. Daarom is het zo belangrijk dat het systeem van te voren zoveel mogelijk getest is en dat bewezen is dat het werkt. Daar helpen afspraken zeker bij. Ik ben dan ook positief over het initiatief van NEN om zo’n NTA te ontwikkelen’, aldus Bas.
Verantwoord gebruik
Ook Marleen geeft aan dat handvatten hard nodig zijn: ‘In de protocollen van bijvoorbeeld de waterschappen staat precies beschreven wanneer en hoe zandzakken ingezet moeten worden. Omdat het altijd over crisissituaties gaat, is het niet gek dat ze dan vooral gebruiken wat ze kennen.’ Een NTA geeft ruimte om ook alternatieven verantwoord te gebruiken, omdat de afspraken helder zijn en de ontwikkeling hoeft niet lang te duren.
Er wordt geput uit de vele kennis die er al is. Bas: ‘We weten naar welke aspecten we moeten kijken, we hebben ervaring met de technieken en er is al veel getest.’ Zo zijn er onder andere door STOWA (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer) en in het kader van het Europese project BRIGAIDD (Bridging the Gap for Innovations in Disaster Resilience) relevante studies uitgevoerd.
Wereldkampioen waterkeringen
Tot slot geeft Bas aan dat we als Nederland ook nog een andere reden hebben om snel afspraken te hebben voor tijdelijke waterkeringen. ‘We zijn in Nederland altijd wereldkampioen waterkeringen geweest. Maar op het gebied van tijdelijke waterkeringen lopen we achter. Met een NTA laten we zien dat we ook die stap maken en aan de rest van de wereld laten zien hoe we alle onderdelen van ons veiligheidssysteem verbeteren. Met als mooie bijkomstigheid dat we ontwikkelaars en ondernemers – ook internationaal- hiermee helpen om hun systemen beter te maken.’
Ontwikkeling Nederlands Technische Afspraak
De afgelopen periode heeft NEN gesprekken gevoerd met stakeholders van betrokken overheden, bedrijven en kennisinstellingen. Er zijn twee bijeenkomsten georganiseerd waarin stakeholders inzichten en ervaringen (in binnen- en buitenland) hebben gedeeld. Tijdens de eerste (online) bijeenkomst is de interesse gepeild voor een Nederland Technische Afspraak. De tweede (hybride) bijeenkomst vond plaats op The Green Village op TU Delft Campus. Na afloop is Flood Proof Holland, de proeflocatie van VPdelta+, bezocht waar we enkele waterkeringen in werking hebben gezien.
Op basis van deze bijeenkomsten, waarbij in de volle breedte de inzet, pro’s en contra’s van tijdelijke waterkeringen zijn besproken, is er een aanzet gemaakt voor een plan van aanpak en voor de formatie van een werkgroep. De focus zal zich in eerste instantie richten op de toepassing van tijdelijke waterkeringen in noodsituaties met hoogwater en overstromingsgevaar. De ontwikkeling van de NTA heeft een specifieke scope, gericht op waterveiligheid voor een aantal specifiek gedefinieerde toepassingen. Vervolgens wordt in enkele stappen gewerkt naar een breder document en op termijn naar een vergelijkbaar Europees document.
Ook meepraten?
Ben je bezig met technische, organisatorische en logistieke aspecten en wil je bijdragen aan de grote maatschappelijke opgave om overstromingen en de schadelijke gevolgen daarvan zoveel mogelijk te beperken? Neem dan contact op met Ab de Buck, consultant bij NEN via mm@nen.nl.
Wereldwijd, in Europa en in Nederland vinden normalisatie-initiatieven plaats die een grote steun kunnen bieden bij de klimaatadaptatie. Bekijk het overzicht van de initiatieven waar NEN een bijdrage aan levert.
Versnellen van klimaatadaptieve innovaties
NEN heeft een partnership met The Green Village, fieldlab voor duurzame innovatie in de gebouwde omgeving op TU Delft Campus. In dit regelluw ‘openlucht-laboratorium’ onderzoeken, experimenteren, valideren en demonstreren kennis- en onderwijsinstellingen, ondernemingen, overheden én burgers hun duurzame innovaties. Dit doen zij binnen de thema’s Duurzaam bouwen & renoveren, Toekomstig energiesysteem en Klimaatadaptieve stad. Op het gebied van wateroverlast vind je er innovaties, zoals waterpasserende en -doorlatende tegels, ondergrondse waterreservoirs, slimme regentonnen en betonnen blokken voor regenwaterafvoer en –buffering. Door in een vroege fase de kennis en expertise van NEN te betrekken bij innovaties in deze proeftuin, helpen we gezamenlijk innovatieve partijen te versnellen van theorie naar praktijk om daar impact te realiseren. Anderzijds vormen de bevindingen en resultaten van de onderzoeks- en innovatieprojecten op The Green Village waardevolle praktijklessen waar onder andere normcommissies hun besluitvorming op kunnen enten.